نشست پنجاه و یکم: مبارزات دهه‌ی چهل و پنجاه (۲)

فضای بین المللی

فاز و فضا

امروز فضای بین‌المللی را باز می‌کنیم، در باز کردن فضای بین‌المللی می‌شود در سه سطح وارد شد؛ سطح اول؛ در سالهایی که از آن صحبت می‌کنیم، یعنی سالهای دهه ۶۰ تا نیمه دهه ۷۰ میلادی یا دهه ۴۰ تا اوایل دهه ۵۰ خودمان، تضاد خلق و امپریالیسمی که در فرازهای گذشته از آن صحبت کردیم، به اوج خودش می‌رسد و دره‌ای هست که کاملا مُقَعَر می‌شود. سطح بعد؛ تضاد کار و سرمایه است که به نقطه برجسته خودش رهنمون می‌شود و نهایتا در این دوران ادامه جنگ سردی که از[سال] ۱۹۴۵  [میلادی] شروع شده بود، به سطح کلاسیک خودش می‌رسد که توضیح خواهیم داد.

قعر درّه خلق و امپریالیسم

در فرازهای گذشته از جنگ دوم جهانی رد شدیم، دهه ۵۰ را هم پشت سر گذاشتیم و به دهه ۶۰ میلادی وارد شدیم. از این زمان به بعد ادبیات مبارزاتیِ جهان دگرگون می‌شود و فرهنگ نوینی جانشین فرهنگ سال‌های قبل از جنگ و سال‌های ابتدایی بعد از جنگ جهانی دوم می‌شود. در این فرهنگ اتمسفر و فضای [دورانی] هم ترسیم می‌شود و برای هر دوره یک تضاد اصلی و عمده در نظر می‌گیرند که طبیعتا با آن درگیر می‌شوند. در ادبیاتی که در این دوران خلق شد و به سرعت در همه جهان منتشر شد و به کش‍‍‍‍‍‍ور ما هم رسید، پارادایم دوران را تضاد خلق و امپریالیسم تلقی می‌کردند. به این مفهوم که جهان دو بخش است، یک بخش خلق‌هایی هستند که برای نفی استبداد، استعمار‍ و امپریالیسم و نفی استثمار به لحاظ طبقاتی تلاش می‌کنند و چیزی جز دینامیسم‌، توان مبارزاتی،آرمان و پی‌گیری‌ ندارند اما کمپ [دیگر] بخش اقلیتی است که صاحب ابزار تولید، توان سرکوب و تکنولوژی روزآمد هستند.در ادبیات و باورهای آن روز، رابطه‌ای بین دو اردوی خلق و امپریالیسم متصور نبود [مگر] اسارت یا نبرد^[۱]. در ادبیات آن روز، این‌طور تبیین می‌شد که اردوی خلق یا با امپریالیسم مبازره می‌کند و یا در اسارت آن است. در کادر آن ادبیات می‌شود گفت که در سال‌های دهه ۶۰ میلادی و ۴۰ [خورشیدی] این تضاد دورانی به اوج خودش رسیده بود و امپریالیسم مجبور بود با همه جهان بجنگد. نمایندگی این جنگ بر عهده ایالات متحده آمریکا بود که جلوتر شاهدش خواهیم بود. لذا جهان کوره‌ای غَلَیانی‌ بود که نقطه کاملا مقعرِ [دره]، تضاد خلق و امپریالیسم را ترسیم می‌کرد.

نقطه برآمد تضاد کار و سرمایه

در باورها، ادبیات و فرمولاسیون آن روز گفته می‌شد که تضاد اصلی، تضاد خلق و امپریالیسم و در دل آن تضاد عمده، تضاد کار و سرمایه است. یعنی در جنگ بین خلق و امپریالیسم، مردم ضمن اینکه برای نفی استبداد، نفی سیطره خارجی و نفی امپریالیسم تلاش می‌کنند، برای بهزیستی، بهبودی و برابری اقتصادی-اجتماعی هم تلاش می‌کنند. در اینجا هم دو اردو هست؛ یک اردو جریان پرولتری جهان است که صاحب بازوی کار است و یک دسته هم صاحبان ابزار تولید و مدیریت‌های کلان هستند. این دوره که مورد بررسی ماست، پیک^[۲]رویارویی‌های طبقاتی، اعتصاب‌ها، تنش‌ها، درگیری‌ها و مجموعا اوج تضادِ در جریانِ کار و سرمایه است.

جنگ سردِ کلاسیک

سطح سوم؛ جنگ سرد پس از ۱۹۴۵ [میلادی] یعنی پایان جنگ دوم جهانی در جهان شکل گرفته بود؛ با این فرمولاسیون و ساختار که [در جهان] دو اردو تشکیل شد و دو سر اردو تجربه شد؛‍‍‍‍ یکی اردوی امپریالیسم که سراردوی آن ایالات متحده بود و یکی اردوی گسترده سوسیالیسم که سراردوی آن اتحاد شوروی بود که [هردو] شروع به یارکشی کردند. [جنگ سرد چهار وجه داشت که قبلا مرور کرده‌ایم]؛ وجه اول یارکِشی، وجه دوم رقابت تکنولوژیک، وجه سوم رقابت در عرصه علوم پایه و نهایتا فضا و وجه آخر رقابت در حوزه اقتصادی، بازارگیری و جذب و جلب نیروهای اقتصادی‌ـ‌اجتماعی در اردوی خودشان بود. این جنگ در آغاز دهه ۱۹۶۰، زمانی که در شوروری خروشچف^[۳] سرکار بود و در آمریکا هم [در] ابتدا‍‍‍‍‍ جمهوری‌خواهان و سپس دموکرات‌ها زمام امور را به خود اختصاص داده بودند، [آغاز شد] و در [عملیات] خلیج خوکها و بحران موشکی کوبا^[۴]  به اوج خودش رسید. اما از آن به بعد آرام‌آرام فروکش کرد؛ نه اینکه تمام شود. فروکش [نهایی] جنگ سرد با روی کار آمدن گورباچف و در سرفصل و مفصل ۱۹۹۰، یعنی ۱۵-۱۰ سال بعد از این دورانی که از آن صحبت می‌کنیم، بود که به آن خواهیم پرداخت. لذا [در دهه ۶۰ میلادی] جنگ سرد برقرار بود اما نه در غلیان و کوره‌ی ۱۵-۱۰ سال قبل از آن. [لذا در این دوره] جنگ سرد تا حدی رو به فروکاهیدن رفته بود و به شکل کلاسیک خودش درآمده بود.

پازل دورانی

در این دوران هم مثل هر دوران دیگر و مثل دوران امروزی که در آن به سر می‌بریم، مبارزه پازلی داشت. پازلی که حدودا ۳۰ سال در وسط عرصه‌ی بازی مبارزاتی جهان واقع بود و نیروهای مبارز اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در حال و هوای این پازل به سر می‌بردند. عناصر این پازل، یک،‍‍ ایدئولوژی؛ دو، سازمان؛ سه، مبارزه مخفی و چریکی؛ چهار، مشی مسلحانه و پنج، جهت‌گیری طبقاتی بود. لذا یک پکیج^[۵]، باکس^[۶]و جامه‌دانی بود که هرجای جهان باز می‌کردی، این پنج عنصر از آن در می‌آمد. البته استثناءهایی هم وجود داشت، که استثناءها همان‌طور که از اسمشان پیداست خیلی از قاعده پیروی نمی‌کردند. ولی قاعده دوران [این بود که] چه در قاره و منطقه خودمان، چه در قاره سیاه یا لاتین، اگر پازل را باز می‌کردی، حاوی این پنج عنصر بود. حالا یک به یک این عناصر به حد امکان توضیح داده خواهد شد.

وجه اندیشه‌ای پازل

 این پازل چندوجهی‌بود. وجه مقدم، وجه اندیشه‌ای و وجه تئوریک آن بود. نیروهای مبارز جهان در آن روزها صاحب‌ جهان‌بینی بودند و تلقی‌ای از جهان و هستی داشتند. دوم، به یک ابزار تحلیل جهان هم مجهز بودند. این ابزار تحلیل جهان، ابزار چهار اصل دیالکتیک بود. ذیل جهان‌بینی و ابزار تببین و تحلیل جهان، یک دستگاه عقیدتی هم داشتند که آن دستگاه، مجموعه چه باید کردها و چه نباید کردهای اعتقادی را در درون خود جا می‌داد. تلقی بعدی که وجه اندیشه‌ای و ایدئولوژیک داشت، یقین پیدا کردن به دو اردوی کار و سرمایه بود. وجه بعدی این بود که نیروها به سه‌راهی انتخاب می‌رسیدند؛ انتخاب‌های تاریخی، انتخاب‌های طبقاتی و انتخاب‌های دیپلماتیک. وجه آخر اندیشه‌ای پازل، رهیافت‌های عامی بود درباره زیست تولیدی و زیست ملی. یک‌به‌یک [این وجوه] را در حد امکان مرور کنیم.

جهان‌بینی

 انقلاب شوروی مقدمتا یک انقلاب فکری بود به این مفهوم که نیروی آغازگر و عمل‌کننده یک تببین فلسفی از جهان داشت و با توجه به این تببین فلسفی، اقتصاد و اجتماعِ زمینِ بازی خود را که روسیه تزاری بود تحلیل می‌کرد. اگر بخواهیم با ادبیات آن روز صحبت کنیم، اصول مبارزاتی از دل جهان‌بینی بیرون کشیده می‌شد.
 در اصول جهان‌بینی و اصول دیالکتیک یک اصل، اصل تضاد بود؛ همین اصل را در حوزه اقتصادی و اجتماعی هم می‌آوردند و تضاد اصلی را با آن تعیین می‌کردند. لذا جهان‌بینی در آن موقع از جایگاه رفیعی برخوردار بود. نیروی مبارز می‌باید مقدمتا تکلیف خودش را با جهان روشن می‌کرد. آیا جهان مشحون از ماده است یا غیرماده‌ای هم وجود دارد؟ ترکیب، آلیاژ، ازدواج و امتزاج ماده و غیرماده به چه ترتیب است؟ نسبت ماده به غیرماده، نسبت غیرماده به ماده و ملاتی که جهان را تشکیل می‌داد، یک بحث اساسی بود. بحث دیگر این بود که آیا جهان سمتی و تاریخ غایتی دارد؟ آیا جهان ذی‌شعور است؟ یا جهان روبه افول است، یا اوج دینامیسم آن است یا رو به سردی یا رو به غلیان است؟ اینها مجموعه بحث‌هایی بود که بحث جهان‌بینی را تشکیل می‌داد.

دیالکتیک

مبحث جهان‌بینی ابزاری داشت؛ ابزاری که قبل از انقلاب شوروی [توسط] دیالکتیسین‌ها در اروپای غربی به‌خصوص آلمان [خلق شده بود]. قبلا بحث آلمان را کرده‌ایم که همیشه مغز متفکر جهان و به‌خصوص مغز متفکر اروپا بوده است و ‌اندیشمندان، مخترعان، رهبران کیفی و فکری همه از آلمان‌ها درآمده‌اند. دیالکتیسین‌های اولیه هم از آلمان‌ها بوده‌اند، اول هگل، بعد نیچه و سرآمد آن‌ها، مارکس، آلمانی بودند.

در سیر پردازشِ دیالکتیک چهار اصل درآمد که به چهار اصل دیالکتیک معروف شد‍‍‍؛ اصل اول، اصل حرکت بود، جهان متشکل از ماده است و همه ذرات جهان حرکت و دینامیسم دارند. اصل دوم، اصل تضاد بود. [ماده] در دل حرکتش به‌طور متعدد با موانع برخورد پیدا می‌کند و وقتی برخورد پیدا می‌کند، تضاد خود را با مانع پیش‌رو عمده می‌کند. اصل بعدی اصل موتاسیون یا جهش به این مفهوم بود که در حرکت از کم به کیف، هر پدیده در سیر خودش به نقاط، محورها و گلوگاه‌هایی می‌رسد که آن گلوگاه آن را به‌صورت‌جهشی به مرحله‌ کیفی‌تر رهنمون می‌کنند. اصل آخر هم اصل تاثیر متقابل بود. به این مفهوم که پدیده در ضمن حرکت خود با موانع برخورد می‌کند، آن پدیده در حال حرکت و آن مانع هم در حال حرکت با هم برخورد دارند و مثل دو سنگ چخماق روی هم تاثیر متقابل می‌گذارند. این چهار اصل دیالکتیک ابزار تحلیل جهان آن زمان بود.
[اصول دیالکتیک] از یک وجه، ابزاری برای تببین جهان بود و از وجه دیگر ابزاری [در خدمت] تببین مبارزه بود. اصول دیالکتیک در عرصه اجتماع این‌طور ترجمان و برگردان می‌شد که در جامعه هم نیروهای بالنده‌ای هستند که در حال حرکتند؛ جریان کارگری‌، جریان دهقانی و محرومان شهری و روستایی‌ای وجود دارند که حرکت آن‌ها بالنده و روبه جلو است و برای زیست ملی و بین‌المللیِ بهتر تلاش می‌کنند. در مقابل آن‌ها موانع تاریخی‌ای وجود دارد، این موانع صاحبان سرمایه و ابزار تولید، کارآفرینان آن زمان و مدیران ارشد صنعتی و تکنولوژیک هستند. جریان درحال حرکت بالنده با موانع پیش روی خود برخورد می‌کند و آنها بر هم تاثیر متقابل می‌گذارند و از این تاثیر مبارزه کیفی شکل می‌گیرد. سمت جهان، سمت تکاملی، انقلابی و بالنده‌ای است.
چهار اصل دیالکتیک توانست تقریبا ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال جهان را سامان بدهد؛ هم در سطح جهان‌بینی، هم در سطح تببین ایدئولوژیک و هم در سطح مبارزه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی. لذا با توجه به اینکه ایدئولوژی مسلط جهان، ایدئولوژی مارکسیستی بود، نیروهای مبارز جهان در وهله اول طبیعتا باید به یک جهان‌بینی نائل می‌آمدند. مثل الان نبود؛ در این ۲۵-۱۲۰ سال گذشته، بعد از انقلابِ ایران و اتفاقاتی که در منطقه ما رخ داد، القاعده و طالبان ـ‌به محتوا و ماهیت آنها کاری ‌نداریم‌ـ و بنیادگرایان در الجزایر [سرِ کار] آمدند، مجموعا با انقلاب ایران و تحولات الجزایر، تحولات عربستان و پاکستان و بعد افغانستان و عراق، نیروهای مذهبی با موقعیت‌های مختلف در جهان جایی باز کردند. آن زمان این‌گونه نبود و کل جهان زمین بازی مارکسیت‌ها بود، جز معدود کشورهایی مانند ایران که نیروهای مذهبی نوین در آن رشد کرده بودند و به آن خواهیم رسید.
این چهار اصل ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال،‌ تقریبا از ابتدای قرن ۱۹ تا همین ۱۵-۱۰ سال اخیر، جهان اندیشه و تفکر را سامان داد، آرایش بخشید و اَرِنج^[۷] کرد، لذا این چهار اصل اهمیت خیلی ویژه‌ای داشت. نیروی مبارز مقدمتا باید به درک و دریافتی از جهان می‌رسید. نیروها عموما اعتقاد داشتند که جهان سمت دارد و این سمت تکاملی است. در حقیقت سمت تکاملی جایگاه رفیعی برای نیروهای بالنده در نظر می‌گرفت؛ باورهای آن زمان این بود.
مجموعا یک بینش سحرگاهی وجود داشت، یعنی صبح نزدیک است و با مبارزه به افق و به پگاه نزدیک‌تر می‌شویم و نیروهای مبارز به خرمن شب شرر می‌کشند و شب را پشت سر می‌گذاریم. با ادبیات آن زمان این باورها به‌طور جدی وجود داشت.

 

دستگاه عقیدتی، چه بایدها و چه نبایدها

نیروها وقتی از سطح جهان‌بینی رد می‌شدند، به یک دستگاه اعتقادی می‌رسیدند که آن دستگاه چه باید کردها و چه نباید کردها را مقابل قرار می‌داد. پاسخِ انتخاب‌های تاریخی، انتخاب‌های طبقاتی و انتخاب‌های ایدئولوژیک مجموعا در آن دستگاه ایدئولوژیک پیدا می‌شد.

اردوی کاری‌ـ اردوی سرمایه

 به لحاظ اقتصادی هم توضیح داده شد که اعتقاد جدی به دو اردو وجود داشت. این دو اردو کاملا در مقابل هم بودند و کار نیروی مبارز این بود که در تضادهای بین نیروی کار و نیروی سرمایه نقش فعال را به عهده بگیرد.

انتخاب‌های تاریخی، طبقاتی، دیپلماتیک

وجه بعدی، انتخاب‌های تاریخی، طبقاتی و ایدئولوژیک بود. انتخاب تاریخی به این مفهوم که ما چه نقشی در سمت‌دهی به تاریخی داریم که تا اینجا جلو آمده و به ما رسیده است. وجه [انتخاب] طبقاتی این بود که در این افتان و خیزان جانب کدام طبقات را بگیریم. استدلال آن روز این بود که جهان به سمت صنعتی‌شدنِ نیروی اصلی کار و نیروی پرولتر می‌رود و از دل این تحلیل تاریخی یک اصل عام درآمده بود که اصل دیکتاتوری پرولتاریا بود. دیکتاتوری به این مفهوم که امروز در ذهن مستفاد می‌شود، نبود. تلقی مارکس که اصظلاح دیکتاتوری پرولتاریا را به کار برده بود، این بود که جهان به سمت صنعتی شدن می‌رود و هر کشوری که گزینه صنعت را انتخاب کرده، یک تحول و شیفتی^[۸] از زیست و جامعه روستایی به زیست و جامعه شهری پیدا می‌کند و نسبت جمعیت هم به نفع شهرنشین‌ها تغییر پیدا می‌کند. یعنی [همان] اتفاقی که مقدمتا در انگلستان شروع شد و بعد به آلمان و سایر کشورهای درجه دو و درجه سه اروپا ـ‌الان هم می‌بینیم به کل جهان‌ـ سرایت پیدا کرده‌است. [مارکس] عنوان می‌کند که مترتب بر این اتفاق [یعنی] شیفت و انتقال‌های تاریخی، اقتصادی و اجتماعی، نیروهای مسلط جهان،‌ نیروی کارگری می‌شود.
آن زمان تکنولوژی‌ هنوز کاربَر بود و مثل الان فول اتوماسیون^[۹] نبود که ربات‌ها نقش نیروی کار را به عهده بگیرند و نیروی کار حداقلی باشد. الان در یک کارخانه پیشرفته اروپایی،‌ شاید در یک سوله معدودی کارگر یا مسوول خط مشاهده شود، اما آن موقع سوله کار یا خط تولید مملو و مشحون از عناصر تولید بود که به آنها کارگر اتلاق می‌شد. استدلال این بود که چون شهر بر روستا تفوق پیدا می‌کند و در جامعه شهری هم اکثریت با کارگران صنعتی است، طبق اصول دموکراتیک که حاکمیت با اکثریت است،‌ پس باید شعار دیکتاتوری پرولتاریا یا شعار هژمونی نیروی اصلی تولیدی تاریخ را که جریان کارگری است، داد.
آن موقع انتخاب طبقاتی در کشورهای اروپایی روبه صنعتی‌شدن و صنعتی‌شده، یا صاحب تکنولوژی برترِ^[۱۰] آن زمان، انتخابِ طبقه کارگر بود. برخی کشورها هم مانند کوبا اصلا صنعتی نداشتند و اقتصاد، فلاحتی و کشاورزی بود و کل فعل و انفعال اقتصادی حول دو محصولِ نیشکر و گوجه‌فرنگی سامان پیدا می‌کرد و طبقه کارگری نبود که بخواهد بر آن تاکید شود. لذا در کشوری‌هایی چون کوبا، نیکاراگوئه یا بولیوی تاکید بر جنبش دهقانی بود و طبقه‌ی بالنده را طبقه کارگر روی زمین می‌گفتند. این انتخاب طبقاتی بود. برخی کشورها مثل کشور ما مختلط بودند که به آن خواهیم رسید.
یک انتخاب دیپلماتیک هم وجود داشت؛ آن زمان جنگ سرد و [رویارویی] دو اردو بود. شوروی هم، شورویِ دهه ۸۰ و ۹۰ نبود که کاملا سنگین و بروکراتیک شده باشد و تمایلات سرکوب‌گرانه جدی در آن به وجود آمده باشد و رابطه‌اش با پیرامون، رابطه ارباب و رعیتی شده باشد. آن زمان شوروی هنوز نونفس بود، استالین از عرصه خارج شده بود و شیوه‌های خشن استالینیستی رخت بربسته بود. خروشچف آمده بود و جهان پیرامونش را تلطیف کرده بود. لذا اتحاد شوروی چند نقش داشت؛ اول مقابل آمریکا و تمایلات سیری‌ناپذیرش بود‍‍‍‍‍. [بر اساس] آماری که پارسال خود دولت آمریکا دادـ‌خانم رایس تلویحا نقدِ خود می‌کردـ آمریکا از جنگ جهانی دوم یعنی ۱۹۴۵ تا سال ۲۰۰۷ ، در ۱۵۹ منازعه بین‌المللی درگیر بوده است. این منازعه‌ها یا جنگ، یا تنش، یا کودتا و یا تحولات مکانیکی بوده است. یعنی آمریکا حدودا در هر سال، در سه منازعه و تحول مکانیکیِ دوران فعال بوده است. آمریکا بسیار سیری‌ناپذیر بود؛ میل اقتصادی‌اش برای گرفتن بازارها، میل سیاسی‌اش برای سرکوب و عضوگیری و … . پس شوروی آن دوره غنیم و سد سدیدی مقابل امپریالیسم آن دوران با آن ویژگی‌های سیری‌ناپذیری‌اش بود.
 یک وجه شوروی این بود که سد سدید و مانع تاریخی‌ای در مقابل امپریالیسم بود و وجه بعدی، [حضورش در] مبارزات تاریخی بود. یعنی یک دانش مبارزاتی و یک ایدئولوژی و جهان‌بینی حاضر و آماده داشت که هر جنبش چپی راه می‌افتاد، می‌توانست به‌صورت کاملا رایگان از آن استفاده کند. شوروی علاوه بر دانش اندیشه‌ای،‌ دانش‌ تشکیلاتی هم داشت؛ دانشِ سازماندهی، مبارزه طبقاتی، سازماندهی صنوف، سازماندهی مبارزه مسلحانه و … . علاوه بر اینها لجستیک نظامی و اسلحه‌ای هم بود، [شوروی] خط پشتیبانی تسلیحاتی بود. آن موقع همه چپ‌های جهان به اسلحه کلاشینکف که روس‌ها و بعد هم رومانیایی‌ها تولید می‌کردند، مجهز بودند. یعنی شوروی کل جنبش‌های چپ مسلحانه را تغذیه می‌کرد. یک منبع الهام عمومی مبارزاتی هم بود. لذا نیروهای مبارز مقدمتا باید تکلیف خود را با شوروی تعیین می‌کردند. تکلیفشان که با آمریکا و جریان استعمار، سیطره و سلطه مشخص شده بود، [اصلا] چون تکلیف مشخص شده بود، به مبارزه رو آورده بودند. حالا باید با شوروی هم تعیین‌تکلیف می‌کردند. برخی کاملا به کمپ شوروی می‌پیوستند، برخی مثل کوبا با مرزبندی‌های اولیه می‌پیوستند و برخی هم نمی‌پیوستند و موضع داشتند مثل چین که جلوتر به آن خواهیم رسید که چگونه تز سه جهان و تز سوسیال امپریالیسم را مقابل شوروی مطرح کرد و ادعای قطب بودن داشت. پس نیروهای مبارز در هر جای جهان باید مقدمتا تکلیف خود را با شوروری مشخص می‌کردند.
 نیروی مبارزی که صاحب جهان‌بینی شده بود، چهار اصل دیالکتیک را در تببین جهان و در دستگاه ایدئولوژیک و در استراتژی‌ مبارزاتی‌اش به کار بسته بود، به یک دستگاه عقیدتی مملو از چه باید کردها و چه نباید کردها نائل آمده بود، اعتقاد راسخ و یقینی به اردوی کار و اردوی سرمایه و آشتی‌ناپذیری عناصر اصلی این دو اردو پیدا کرده بود و به سرفصل انتخاب هم رسیده بود، می‌بایست در مقابل شوروی تعیین‌تکلیف می‌کرد و یکی از این سه راه را برای تنظیم و تعیین رابطه با شوروی مشخص می‌کرد.

 

ره‌ی‍‍‍‍‍‍‍افت‌های عام زیست تولیدی‌ـ‌ زیست ملی

آخر امر رهیافت‌های عام از زیست تولیدی و زیست ملی [را مرور می‌کنیم]. در ادبیات آن موقع عنوان می‌کردند که در بین عوامل پنج‌گانه یا چندگانه تولید، اصالت با عنصر کار است، این یک وجه بود، وجه بعدی تملک‌ناپذیری ابزار تولید بود. استدلال [آن موقع] این بود. همین استدلال را آقای مطهری در جزوه اقتصادش که سال ۶۱ [به‌صورت] کتاب درآمد، [آورد]. روزنامه اطلاعات هم آن را آورد و دو روز توقیف شد و کتاب هم جمع شد. آنجا هم آقای مطهری همین استدلالِ آن روز جهان را مدنظر قرار داده بود. استدلال غالب آن زمان این بود که تکنولوژی محصول پیشرفت‌های نسل اندر نسل [بشر] است؛ این پیشرفت از زمان خیش اولیه شروع شده تا به کامپیوترهای نسل دوم دهه ۷۰ رسیده است، پس نمی‌تواند هیچ مالک خصوصی داشته باشد چون محصول مُشاع بشر است. اگر هم در کارخانه هست، باید از آن استفاده عام شود و تملک بر آن خصوصی نیست و تملک عمومی است. آقای مطهری هم در آن مقاله یا جزوه ـ‌که قطور هم بود و می‌توانست کتاب شود‌ـ همین استدلال را به زبان خودش مطرح کرده بود.
پس [وجه] اول این بود که اصالت با کار است، [وجه] دوم تملک‌ناپذیری ابزار تولید و [وجه] سوم مصرف به قدر نیاز بود. برخلاف این دوران که مصرف جهان را سمت می‌دهد و حد و اندازه ندارد و از [مرز] اشباع هم رد شده، آن زمان این شعار مطرح بود که مصرف در سقف نیاز باشد و بقیه‌ پس‌انداز ملی و بین‌المللی شود.
یک شعار دورانی هم وجود داشت که در ایران هم بعد از انقلاب فدایی‌ها انتخابش کردند؛ آن زمان شعار چپ‌های جهان «نان، کار و مسکن» بود که در ایران فدایی‌ها آزادی را هم به آن اضافه کرده بودند. این شعار کاملا اقتصادی و معطوف به شرایط زیستی جها‍‌ن‌سوم آن دوران بود.

 

وجه تشکیلاتی پازل

پازلی که از آن صحبت شد پنج وجه دارد،‌ وجه اندیشه‌ای‌ِ پازل پنج‌وجهی‌ای که از آن صحبت شد در حد جلسه و سطح دانش بنده، همین توضیحاتی بود که تا اینجای کار عنوان شد. برویم و از منظر دیگر یعنی وجه تشکیلاتی به بخش بعدی این پازل نگاه کنیم. وجه تشکیلاتی پازل را می‌شود در این چهار سرفصل تحلیل کرد. گزینه تشکیلاتی آن دوران گزینه سازمانی بود، سازمان‌دهی‌ها شبکه‌ای بود، برای این نوع مبارزه و این نوع تشکیلات باید کادر ساخته می‌شد و بعد از کادرسازی عضوگیری گسترده توده‌ای مدنظر بود.

گزینه سازمان

چرا گزینه سازمانی[مطرح] بود؟ اگر بخواهیم مقداری به لایه‌های جدی‌تر بحث وارد شویم، آن زمان در کشورهای کلاسیک و کشورهای اروپایی احزاب بودند. از انقلاب چین هم دو دهه می‌گذشت؛ چین هم یک حزب واحد سراسری داشت. حزب کمونیست چین بزرگترین حزب جهان بود و بیشترین اعضا را داشت و کاملا تشکیلاتی و خیلی هم پرطمطراق بود. اما درکشورهایی که وارد فاز مبارزاتی به‌خصوص [فاز] قهرآمیز انقلابی شده بودند، نمی‌شد کار حزبی کرد. کار حزبی الزاماتی دارد؛ شرایط باید به‌نسبت خوب باشد و استفاده از امکانات و تریبون‌های علنی مثل مطبوعات، تجمعات، میتینگ‌ها و جزوه‌ و … امکان‌پذیر باشد، [در حالی] که در برخی از کشورهایی که رویکرد مبارزاتی داشتند، مثل کشور ما، اساسا این امکانات وجود نداشت. لذا نمی‌شد کار حزبی کرد.
درست است که در ایران سرکوب صورت گرفت، اما اگر سرکوب هم صورت نمی‌گرفت، در شرایط ۱۳۴۲ به بعد در ایران امکان کار حزبی وجود نداشت. کما این‌که احزاب آن دوره همه تعطیل شدند و با توقف و تعطیلی کامل مواجه شدند. جبهه‌ملی‌ای دیگر وجود نداشت، جبهه‌ملی حزب دوران دموکراتیک و شبه‌دموکراتیک بود. در دوران دموکراتیک و شبه‌دموکراتیک است که می‌شود ارگان داشت، فراخوان داد، میتینگ برگزار کرد و تجمع، کارناوال و فستیوال در فضای عمومی گذاشت. اما از سال ۱۳۴۲ به بعد در ایران دیگر نمی‌شد این کارها را کرد. مثلا نهضت‌آزادی ماهیت حزبی داشت اما بعد از به زندان [افتادن اعضا] و در حدفاصل ۴۲ تا ۵۶ امکان فعالیت حزبی نهضت‌آزادی وجود نداشت. احزاب قدیمی هم مثل حزب ایران و پان‌ایرانیست‌ها و حزب ملت، هیچ‌کدام امکان فعالیت نداشتند. لذا در کشورهایی مثل ما که رویکرد مبارزه انقلابی با ماهیت آنتاگونیستی داشتند، امکان کار حزبی وجود نداشت. در این دوران طبیعتا و لامحاله تئوری سازمان وسط می‌آمد‍.
سازمان با حزب متفاوت است؛ حزب تماما روی زمین است ولی سازمان روی زمین نیست. در طبیعت می‌گویند هف‌هشتم کوه یخ زیر زمین و یک‌هشتم آن روی زمین است. کوه یخی که ما در قطب می‌بینیم، در واقع فقط یک‌هشتم آن را می‌بینیم، سر و موهایش را می‌بینیم و بقیه‌اش زیر ‍[آب] است. سازمان هم چنین حالتی داشت، بعضی‌ جاها تمامِ‍‍ قامتش زیرِ زمین بود و برخی جاها رخی نمایان می‌کرد اما وجه مشخص اندامش زیرِ زمین بود. لذا گزینه، گزینه‌ی سازمانی بود و به این خاطر هر جریان مبارز که عنوان تشکیلاتی برای خودش انتخاب می‌کرد، حزب و جمعیت نبود، سازمان بود. برای مثال سازمان آزادی‌بخش فلسطین، یا فلم در الجزایر، در السالوادور [به همین ترتیب]، در ایران هم که جلوتر بیاییم می‌بینیم دو سازمان شکل گرفت؛ سازمان مجاهدین و سازمان چریک‌های فدایی. دوران، دوران سازمان بود و این گزینه هم طبیعتا یک گزینه تحمیلی و یک انتخاب گریزناپذیر بود، نمی‌شد کار حزبی کرد.

 

سازمان‌دهی شبکه‌ای

در وجه بعد، با توجه به اصول مخفی‌کاری در این سازمان هم، سازمان‌دهی‌ها شبکه‌ای بود. سازماندهی شبکه‌ای یک سازماندهی حزبی نیست؛ در حزب رهبر و دبیرکل انتخاب و معرفی می‌شوند و اعضای دفتر سیاسی، اعضای هیات اجرایی و کادرها همه مشخص هستند و اعلام می‌شوند، اما در سازمان نمی‌تواند این‌طور باشد. در سازماندهی هسته‌ای یا شبکه‌ای، هر هسته فقط از وضعیت خودش اطلاع داشت و بعد سازمان از طریق سرهسته‌ها و سرپل‌ها در جریان همه امور قرار می‌گرفت. لذا سازماندهی شبکه‌ای بود و در این سازماندهی باید کادر ساخته می‌شد.

کادرسازی

عضو حزب با عضو سازمان خیلی فرق داشت؛ عضو حزب می‌تواند زندگی علنی معمولی‌اش را داشته باشد؛ کارمند، خانه‌دار، صنعتگر و کاسب باشد، عضو حزب هم باشد و حتی به مدارج بالای حزب هم برسد. اما در سازمان این‌طور نبود چون اصلا مبارزه علنی نبود و نمی‌شد علنی باشی. لذا یک وجه کادرسازی، آموزش‌های سیاسی و تئوریک و همان بحث جهان‌بینی و مجهز شدن به ابزار تحلیل، دیالکتیک، ایدئولوژی و … بود، یک وجه هم مخفی‌کاری و وجه بعدی هم مبارزه نظامی بود. کادرسازی در دل گزینه سازمان مفهوم و معنا پیدا می‌کرد و با کادرسازی حزبی فرق داشت. احزاب حوزه تعلیمات و تشکیلات و کلاس علنی و نیمه‌علنی داشتند، اما در سازمان نمی‌شد این کارها را کرد. علن، پیدا و هویدا منتفی بود و همه چیز زیرِپیدا، زیرِ هویدا و زیرِ علن بود. همه‌چیز ناپیدا بود.

عضوگیری توده ای

نهایتا بعد از کادرسازی، عضو‌گیری توده‌ای بود، اینکه [سازمان‌ها] بتوانند از کارگران، دهقانان و از جریان مترقی کلیسا عضو بگیرند که در مراحل بعد به آن خواهیم رسید. کلیسای کاتولیک در آمریکای مرکزی و جنوبی ملحم و متاثر از جنبش مسلحانه و رادیکال آن دوران، رادیکال شد. الهیات رهایی‌بخش^[۱۱] دقیقا از همین دورانی که داریم صحبتش را می‌کنیم، یعنی ابتدای دوره ۱۹۶۰ [میلادی] با چهره‌هایی مثل کامیلو تورس^[۱۲] و بعدا چهره‌هایی که در کلمبیا و در نیکاراگوئه ظهور پیدا کردند، شکل گرفت. آن زمان الهیات رهایی‌بخش و جریان رادیکال کلیسا بروز و ظهور پیدا کرده بود و عضو‌گیری از رادیکال‌های‌ کلیسا هم در دستور کار قرار گرفته بود. لذا وجهی از عضو‌گیریِ توده‌ای از کارخانه‌ها و کارگاه‌ها، وجهی از روستاها و مزارع، وجهی از کمپ‌های فقیرنشین شهری و وجهی هم که تازه آغاز شده بود، از جریان مترقی و چپ کلیسا بود. از منظر تشکیلاتی فضای آن موقع جریان مبارز جهان این [چنین] بود.

وجه بود و نمودی پازل

وجه بعدی این بود که نسبت بود و نمود در این پازل چه باشد و چه‌قدر از نیرو پیدا و چه‌قدر ناپیدا باشد؛[این نسبت] اصولی داشت.

مبارزه مخفی

 برخلاف الان که دوران NGOهاست و [اعضای] NGOها در پارک می‌نشینند و با هم بحث می‌کنند، همه چیزشان مشخص و به قول دوستان آکواریومی است و چیز ناپیدایی وجود ندارد؛ آ‌ن زمان همه چیز پنهان بود، مگر بعضی جریان‌ها که چهره‌های اصلی و رهبران‌شان لامحاله لو رفته بودند. مثلا بریگاد سرخ ایتالیا^[۱۳] که در مرحله بعد به آن می‌رسیم، یک جریان ضدسرمایه‌داری با جهت‌گیری طبقاتی و کارگری بود و سرمایه‌داران ایتالیایی را ترور می‌کرد، چهره‌ها و رهبرانش مشخص شده بودند. یا مثلا گروه بادر‌ماینهوف^[۱۴] در آلمان بود و یا کارلوس^[۱۵]که چهره شده بود و در همه کامپیوترها و در همه ایستگاه‌های قطار و اتوبوس هم عکسش را زده بودند و برای سر او جایزه تعیین کرده بودند. برخی [از چهره‌ها] لامحاله علنی شده بودند ولی وجه اصلی مبارزه در این نوع سازماندهی، مبارزه مخفی بود.

نمود با : عمل، نشر، کار توضیح

نمودهایی که از یک جریان مبارز متصاعد می‌شد، در سه حوزه بود، یا عمل می‌کردند که عمل انفجار، آزادسازی یا ترور بود. هر عمل [یک] جریان هم با نشرِ [آن] جریان نمود پیدا می‌کرد. ‌این‌طور نبود که جریان‌های مسلحانه آن موقع فقط مکانیست و مسلح باشند؛ نه، کار فرهنگی و تئوریک هم بود و منتشر هم می‌شد.
آن زمان در کل جهان هم یک ادبیاتِ پشت‌جبهه به وجود آمده بود؛ از نوع ادبیاتِ پشت‌جبهه‌ای که در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در ایران ما به وجود آمد. این ادبیات پشت‌جبهه شامل فیلم، تاتر، پیِس، موسیقی، رمان، شعر نو دوران و همه چیز بود. هم خود جریان‌های مبارز و هم پیرامون سمپاتیک‌ آن‌ها اهل نشر بودند. وجه بعدی هم کارتوضیح بود؛ [آن‌ها] می‌توانستند با جزوه و نشریه‌های مخفی و شب‌نامه کارتوضیح کنند. این وجه بود و نمودِ پازلی بود که داریم از آن صحبت می‌کنیم.

 

وجه روشی پازل

مبارزه مسلحانه و مشی چریکی

وجه روشی پازل این بود؛ از آنجایی که با ادبیات آن دوره می‌گفتند تضاد اصلی امپریالیسم به سرکردگی امپریالیسم آمریکاست. ذیل تضاد اصلی، تضاد عمده نیروی متحد با امپریالیست آمریکا در کشوری بود که مبارزه در آن سامان پیدا می‌کرد، مثلا ملک‌حسین در لبنان، ملک‌حسن در مراکش، شاه در ایران، باتیستا در شیلی، سوموزا در نیکاراگوئه و..، اینها تضاد عمده می‌شدند. باید با تضاد اصلی و عمده در چارچوب جهان‌بینی آن دوران قهرآمیز برخورد می‌شد و مواجهه صورت می‌گرفت، لذا مواجهه مسلط و غالب دوره، مبارزه مسلحانه و مشی هم، مشی چریکی بود. یعنی همین هسته‌های کوچک کار ایضایی می‌کردند و ضربه کوچک می‌زدند، آن ضربه‌ها جمع‌بندی می‌شد و به مراحل بعد رهنمون می‌شدند.

آزاد سازی‌ها

ذیل مبارزه‌ی مسلحانه و مشی درونش که چریکی بود، آزادسازی‌هایی صورت می‌گرفت. آزادسازی‌ها به ترتیب در سطح حوزه، طبقه، منطقه و میهن بود.
حوزه: نیروی عمل‌کننده،‌ هر سازمانی که بود [برای مثال] ساف در فلسطین، یا اف.ال.ان در الجزایر یا سازمان‌ها در ایران بود، در هرجای جهان که علم مبارزه برافراشته شده بود، مقدمتا باید حوزه آزاد می‌شد. در [مورد] حوزه هم تلقی این بود که مقدمتا باید حوزه روشنفکری و شبه‌روشنفکری به ما بپیوندند؛ تلقی این بود که روشنفکران و شبه‌روشنفکران حوزه‌اند و مقدمتا باید با کار آگاهی‌بخش آنها را آزاد و جلب و جذب کرد.
طبقه: وجه بعدی طبقه بود، ‌این طبقه در جاهایی دهقان و در جاهایی مختلط و جاهایی هم طبقه پرولتر بود؛ طبقه باید آزاد شود و طبقه باید به کمپ ما بیاید.
منطقه: وجه بعدی منطقه بود. برخی مناطق مستعدتر بود، برخی مناطق مردمی‌تر بود، برخی مناطق امکانات امنیتی‌ـ‌پلیسی جریان حاکم کمتر بود و ضعیف‌تر و سست‌تر بود و منطقه باید آزاد می‌شد، آن منطقه هم که آزاد می‌شد، منطقه پایلوت، نمونه و الگو می‌شد.
میهن: بعد از آن منطقه هم باید میهن آزاد می‌شد. استدلال این بود؛ مبارزه مسلحانه، مشی چریکی و آزادسازی‌ها.

 

شهر ـ ‌روستا

در این پازل یک بحث تئوریک هم وجود داشت که باید از شهر شروع کرد یا از روستا که جلوتر به آن خواهیم رسید.

 

تئوری‌ـ‌چهره

تئوری

این ادامه وجه روشیِ پازل است؛ جهان دو حوزه‌ی نورافشانی و تنویر داشت، یکی در حوزه‌ی تئوریک بود و یکی در حوزه‌ی چهره سمپاتیک دوران بود. بخشی از تئوری‌ها حول جنگ چریک‌شهری بود؛ استدلال می‌شد و واضع تئوری استدلال می‌کرد که جنگ باید از شهر شروع شود و بعد به روستا کشیده شود یا به‌عکس آن، وجه مقابل چریک شهری، چریک‌کوه، چریک‌جنگل و پایگاه روستایی بود که کار باید از روستا شروع شود؛ مثلا مدل کوبا که کاملا از روستا بود. ۱۲ نفر با قایقی به کوه سیه‌رامائسترا زدند و از قایق گرانما پیاده شدند، آرام‌آرام از جنگل و روستا آزاد کردند و بعد به پادگان مونکادا در هاوانا رسیدند و شهر آزاد شد^[۱۶]، این مدل کوبا بود. برخی مدلها مثل اروگوئه و پاراگوئه، مدل مقابل کوبا و مقابل تئوری‌های کوبا بود و از شهر شروع می‌شد. پس یک وجه، وجه تئوریک بود.

واضعان

جریان مشی مسلحانه دو واضع اصلی داشت، یکی چه‌گوارا^[۱۷] بود که همه با آن آشنا هستند و دیگری کارلوس ماریگلا^[۱۸]برزیلی بود که در سال ۱۹۶۸در درگیری از بین رفت. او یک تیپ دووجهی، هم تئوریک و هم پراتیک بود و خودش هم در جریان پراتیک از بین رفت، مثل چه‌گوارا دووجهی بود، اما نه در سطح چه‌گوارا بود و نه در سطح او معرفی شد. کارلوس ماریگلا تلاش زیادی کرد که تئوری‌های خاص خود را جا بیاندازند.

چهره

مبارزه مسلحانه به‌غیر از واضعان، چهره هم داشت که چه‌گوارا و کاسترو و جیاپ^[۱۹] بود که قبلا در ویتنام صحبتش را کردیم. جیاپ استراتژ نظامی بود و نبوغ ویژه‌ای داشت، در مرحله جنگ دین‌بین‌فو [ویتنامی‌ها] با نبوغ مندرج در ذهن جیاب فرانسه را شکست دادند. در آن زمان جیاپ برای طراحی استراتژی دین‌بین‌فو روزی ۱۴ ساعت فکر می‌کرد. در جهان چهره خیلی سمپاتیکی شده بود.
در نیمه دهه ۷۰ فلسطینی‌ها هم به چهره‌های سمپاتیک بپیوستند؛ عرفات شاخص آن‌ها بود که مذهبی و مسلمان سنی بود، حبش مارکسیست ارتدوکس، اصولگرا و اخلاقی بود و همین چند ماه پیش فوت کرد. حبش و حواتمه چهره‌های مارکسیست و جریان چپ درون جنش فلسطین بودند. یک چهره که نماینده زن مبارز دوران، لیلا خالد بود که در ربودن هواپیماهای ال‌عال اسرائیل در سال‌های ۷۰-۷۱  نقش ویژه‌ای ایفا کرد. اینها همه چهره‌هایی بودند که عکس آنها در اتاق و بر پیراهن نسل‌ها حک می‌شد و در پس پیشانی‌ها حکاکی صورت می‌گرفت.

 

هم چهره ، هم واضع

در بین همه اینها فردی که هم چهره بود و هم واضع، چه‌گوارا بود.
جنگ چریک شهری: واضع جنگ چریک‌شهری بود که کتابش هم ترجمه شده و در بازار بود و الان هم در کتابخانه‌ها هست.
صدور انقلاب: تئوری بعدی او تئوری صدور انقلاب بود.
وجه سمپاتیک و مدل زیست: وجه سمپاتیک و مدل زیست داشت. ژان‌پل سارتر یک کتاب [به‌نام] جنگ شکر در کوبا دارد و در کنار جنگ شکر در کوبا خاطرات خودش را هم منتشر کرده است. او و سیمون دوبوار از روشنفکران فرانسوی بودند که سمپات انقلاب کوبا شدند. سارتر خیلی شایق بود که به کوبا برود، همان سالهای اول و دوم انقلاب کوبا [به او] وقت دادند و او به کوبا رفت. خاطراتش جالب است. جنگ شکر در کوبا کتابی است که آقای جهانگیر افکاری ترجمه‌اش کرده و امیرکبیر هم آن را منتشر کرده و ۳۰-۱۲۰ صفحه است و آن موقع در اتوبوس و تاکسی، در یک رفت و برگشت از میدان فوزیه به میدان انقلاب، میدان مجسمه سابق تمام می‌شد، کتاب پرکششی بود. آنجا شیوه زیست چه‌گوارا توصیفی و روایی بیان شده است. می‌گوید من رفتم [کوبا] و به من ساعت چهار صبح وقت داد، من چهار صبح که به دفترش رفتم، ‌انگار روز است و همه سرکار بودند، مشکوک بودم که الان ساعت چهار صبح است یا چهار بعد از ظهر است. بعد روایت‌های دیگری می‌کند،‌ می‌گوید من در چند روزی که با آنها بودم، [دیدم] خودشان را عادت داده بودند که روزی یک ربع‌ـ‌بیست‌دقیقه بخوابند. تعریف می‌کند که ما را سوار قایقی کردند تا به منطقه‌ای برویم، آنها از فرصت استفاده کردند و بیست‌دقیقه در آن قایق به‌صورت نشسته خوابیدند. در آن کتاب از شیوه زیست و توان و … آن‌ها زیاد آمده است.
پس [چه‌گوارا] مدل زیستی ارایه کرد، هم رییس بانک مرکزی کوبا و هم وزیر صنایع بود ولی یک دفعه ناپدید شد و در اولین نامه‌ای که بعد از مدتها از چه‌گوارا به کاسترو رسید، موضع کوبا و موضع کاسترو محترمانه نقد شد. در آن [نامه] یک جمله قشنگی هست که با ادبیات ظریف و دلارامی عنوان می‌کند که در مقطع انقلاب کوبا قرار نبود ما به سوی شوروی سمت بگیریم، چه شد که این‌طور شد؟ مرز خودش را با کاسترو مشخص می‌کند.
مرگ پهلوانی:عالی‌ترین سطح شیوه زیست او این بود که منصب، مکتب، سمپاتی و همه را رها کرد و به بولیوی رفت و سرباز ساده شد و دنبال تئوری صدور انقلاب رفت و نهایتا مرگ پهلوانی [داشت]. پس تئوری و چهره پشت‌بند بحث مشی بود که خدمتتان عنوان شد، این‌ها بخشی از فضای جهان بود.

 

جریان‌های مادر

این جهانی که داریم از آن صحبت می‌کنیم، جریان‌های مادر داشت؛ سه جریان مادر داشت؛کوبا، ساف و جریان توپامارو.

کوبا

کوبا منشا سلسله انقلاب‌‍‍‌های آمریکای مرکزی و جنوبی قرار گرفت. کوبا هم تقریبا یک نقش در  اشل و مرحله‌ی کوچک‌تر از شوروی را در منطقه خودش به عهده گرفته بود. [کوبا] دانش مبارزاتی داشت، کاسترو فکری و حقوقدان بود، نظامی نبود که اسلحه دست گرفته باشد، حقوقدان بود. چه‌گوارا هم یک پزشک بود. از آن ۱۲ نفر هیچ‌کدام نظامی نبودند، حقوقدان بودند، فسلفه و سیاست خوانده بودند، پزشک و دندان‌پزشک بودند و نظامی رضاخانی قزاقی در میانشان نبود که عشق اسلحه باشند. این‌طور نبودند، تیپ‌های فکری‌ای بودند و در همان سال‌ها توانستند تجاربشان را تبدیل به تئوری کنند و در کشورهای پیرامون خودشان خاک‌‌زغال‌های تئوریک برای کرسی تهیه کنند. پس هم وجه تئوریک داشتند و هم دانش مبارزاتی و سازمان‌دهی داشتند، امکان فرستادن چریک و اسلحه داشتند. کوبایی‌ها مشوق منطقه خودشان بودند.

ساف

ساف یک مدل دیگر بود و وقتی به‌وجود آمد، در ۱۹۶۷ هواپیمایی در آسمانِ اسرائیل فراز منطقه‌ای که فلسطینی‌نشین بود پرواز کرد و با دود رنگی نوشت الفتح؛ همه مردم فهمیدند که سازمانی تشکیل شده است. دیگر الفتح شد مادر سازمان آزادی‌بخش فلسطین که ساف باشد و ساف هم مادر همه فلسطینی‌ها و منطقه خاورمیانه خودمان شد. [از آن پس] هرکس مثلا در ایران ما، چه فدایی و چه مجاهدین، خواست دست به اسلحه ببرد، در سازمان آزادی‌بخش آموزش دید؛ یمنی‌ها به سازمان آزادی‌بخش رفتند، ظفاری‌ها هم در ساف آموزش دیدند. ساف یک نیروی چندوجهه بود. هم نیروهای فکری داشت، مثل حبش و حواتمه که تیپ‌های تئوریکی بودند و هم تیپ‌های نظامی داشت مثل خود عرفات که نظامی بود و ابوجهاد و ابوایاز که همه تیپ‌های نظامی و فکری بودند. ساف مثل مهدکودک بود و هرکس آنجا می‌رفت تر و خشکش می‌کردند، راهش می‌انداختند و او را به کشور خودش می‌فرستادند. ساف یک جریان مادر بود.

توپومارو

توپومارو^[۲۰]هم که در اروگوئه و کلمبیا شکل گرفت و در دهه ۶۰ و تا قبل از دهه ۷۰ در کل منطقه لاتین پخش شده بود، اینها نیز هم واضع تئوریک، هم سازمان‌ده و هم لجستیک بودند.

 الهام، تئوری، ره‌یافت، امکان

مجموعا این سه جریان مادر هم الهام‌بخش، هم ناشر و تغذیه‌کننده تئوریک در سطح خودشان بودند. هم رهیافت و استراتژی پیش‌روی نیروهای مبارز می‌گذاشتند و هم امکان داشتند؛ امکانِ آموزش و تجهیز و … . یعنی جریان‌های مبارزاتی آن روز در سه گوشه جهان می‌توانست دامن پردامنه سه مادر را بگیرد و خود را بالا بکشد.

وجه اقتصادی‌ـ‌اجتماعی پازل

این پازل وجه اقتصادی‌ـ‌ اجتماعی هم داشت. نیرو، جهت‌گیری طبقاتی داشت که قبلا صحبتش را کردیم و از جریان پرولتری، جریان کارگری و دهقانی و محرومان شهری سمپانی و حمایت می‌کرد.

 

نمای جهان^**

این پازل را از وجوه مختلف دیدیم، حالا سرِ نمای جهان می‌رسیم تا آرام‌آرام [این] بحث را به پایان ببریم. اگر بخواهیم جهان را از منظر سیاسی‌ـ‌مبارزاتی و نه از مناظر دیگر فشرده کنیم (بحث ما الان اینجا بحث سیاسی‌ـ‌تاریخی است. اگر بخواهیم از منظر دیگر مثلا منظر اقتصادی ببینیم، نمای دیگری می‌شود و اگر از منظر اجتماعی بخواهیم ببینیم، باز شکل و شمایل خاص خودش را خواهد داشت.) این [بحث] نمایِ جهان از منظر تاریخی و مبارزاتی و سیاسی و تشکیلاتی است.
یک وجه از نمای جهان دفاع رزمنده حماسی بود، یک وجه نبرد تاریخی رخ داد، یک وجهش این بود که کشورهایی به جرگه نیروهای خواهان انقلاب پیوستند. مقاومت‌های نژادی جدی‌ای در جهان آن موقع صورت می‌گرفت. جنبش دانشجویی در جاهای مخلف جهان وزن و وزانتی داشت. جنبش ضدجنگ ویتنام ساری و جاری بود. به لحاظ اقتصادی خطی که در آن زمان پیش گرفته شد، خط راه رشد غیرسرمایه‌داری بود. یک اژدهای زرد هم [سر برآورده بود]. در آن زمان ادگار اسنو^[۲۱] کتابی نوشت [به نام] زردهای سرخ^[۲۲]، اصطلاح زردهای سرخ را او به کار برد. در این کتاب عنوان کرد که یک اژدهای زرد دارد بروز و ظهور می‌کند که تا چند سال دیگر در جهان، قطبی خواهد شد که آن پیش‌بینی هم به وقوع پیوست. در سال‌های ۵۲-۵۱ که رابطه چین با شاه بهبود پیدا کرد و چین در ایران و ایران در پکن سفارت زد و رابطه دیپلماتیک و اقتصادی برقرار شد، کتاب زردهای سرخ در ایران هم چاپ شد و حتی در مغازه‌ها و داروخانه‌ها که آن موقع قفسه کتاب آورده بودند، [قرار گرفت]. آن موقع این کتاب و کتاب ۸۰۰ میلیون جمعیت چینبود، کتاب‌های دیگر هم به ایران آمد و مردم ایران آرام آرام با زردهای سرخ آشنا شدند.

 

دفاع رزمنده‌ـ‌حماسی: ویتنام، فلسطین

اگر بخواهیم کمی پرده را پس بزنیم و به صندوق‌خانه‌ها وارد شویم، دفاع رزمنده‌حماسی که در ویتنام و در فلسطین بود [مطرح می‌شود]؛ قبلا بحث ویتنام را کردیم که ۳۰ هزار روز بود و دیگر در این دوره به اوج خودش رسیده بود. جمهوری‌خواهان آمریکا در آن زمان که زمام‌دار آمریکا، نیکسون بود، واقعا به استیصال رسیدند و دائم در صدد بودند که خودشان را به‌نحوی از ویتنام بیرون بکشند و نمی‌توانستند. جیاپ، اسطوره استراتژیک بود، هوشی‌مین هم به همین ترتیب [بود]. واقعا انقلاب یا مقاومت ویتنام مثل توپی بود که در جهان رها می‌شد و همه‌جا تشعشع آن توپ ساطع می‌شد. ویتنامی‌ها امید می‌بخشیدند. جمعیتی سی سال ـ۱۰ هزار روزـ زیر سرکوب بودند و همه چیزشان نابود شده بود اما ایستادند و آمریکا را بیرون کردند. واقعا در جهان آن موقع منبع الهام انسانی بودند. هوشی‌مین یک جمله دارد که بیان حال ویتنامی‌ها بود؛ «ما از مرگ قوی‌تریم، ما همچون برنج‌زارهای چگوا هرساله درو می‌شویم اما سال بعد با ساقه‌های محکم‌تر و پربارتر دوباره می‌روییم». واقعا همین‌طور بود. چگوا معروف‌ترین منطقه برنج‌خیز ویتنام است، مثل گیلان و مازندران خودمان است. [بمب‌های] ناپالم‌، بمب‌های خوشه‌ای و آخرین تکنولوژی نظامی آمریکایی‌ها در ویتنام تجربه می‌شد [اما] ویتنام ایستاد.
در فلسطین هم ساف از سال ۶۷ [میلادی] به‌وجود آمد و وقتی ساف به وجود آمد جهان عرب را از تکان داد. دفاع رزمنده‌حماسی خیلی موثر بود.

یک نبرد تاریخی: جنگ ژوئن ۶۷

 یک نبرد تاریخی هم داشتیم. بعد از جنگ اول اعراب و اسرائیل که ۱۹۴۸ بود و اعراب شکست خوردند، بعد از ۲۰ سال دومین جنگ اعراب و اسرائیل در ژوئن ۶۷ شکل گرفت که ابتدا پیروزی‌ با اعراب بود. همه اعراب هم بودند، به غیر از شیخ‌نشین‌های منطقه خودمان که کمک مالی می‌کردند، بقیه کشورهای عرب همه ارتش‌ خود را دادند و ارتش‌ها زیر رهبری و هژمونی عبدالناصر و تا حدودی هم سوریه فعل و انفعال داشتند. جنگ ژوئن چند روز بیشتر طول نکشید و اسرائیلی‌ها توانستند بر فراز آشیانه هواپیماهای سوری و مصری فائق بیایند و در طول نیم ساعت کل هواپیماهای آن‌ها را زدند و وقتی برتری هوا را پیدا کردند، دیگر اعراب شکست خوردند.

ره‌یافت‌های انقلابی: بولیوی، نیکاراگوئه، السالوادور، ظفار، یمن

کمپ انقلاب که در دهه‌های قبل عضوگیری می‌کرد، در این دوره هم در بولیوی، نیکاراگوئه، السالوادور و ظفار در همسایگی خودمان در عمانِ [سلطان] قابوس و در یمن جنوبی که در آنجا چپ پایگاه جدی داشت، مبارزه مسلحانه رخ داد و سازمان‌دهی‌ها با همان ترتیبی که خدمتتان عنوان شد، شروع شد.

مقاومت‌های نژادی:آفریقای جنوبی، ایالات متحده: لوترکینگ، دستکش

اما جدا از این رهیافت‌های انقلابی، مقاومت‌های نژادی جدی‌ای هم در جهان بود که خیلی اهمیت داشت. بخشی از این مقاومت‌های نژادی غیرمسلحانه بود، از جمله در آفریقای جنوبی که شاخص داشت. شاخص‌های آن سیسلو^[۲۳] و ماندلا^[۲۴]، سمبل‌های مبارزاتی بودند. سیسلو ۳۷ سال، ماندلا ۳۰  و چند سال در زندان بودن‍‍‍‍د. البته آن موقع نیمه زندان‌شان را می‌کشیدند. جنبش ضدآپارتاید بسیار قوی بود و سفیدپوستان حاکم هم به‌غایت سرکوب‌گر و بی‌رحم بودند و جنبش را خونین می‌کردند‍
جدای از آفریقای جنوبی، در آمریکا هم این دوران، دوره اوج و برجسته مبارزات ضدنژادی است. مارتین لوترکینگ^[۲۵]، روشنفکر سیاه که بسیار سمپاتیک بود، توانست یک‌تنه با پیرامون خودش کل سیاه‌های آمریکا را بسیج کند. آن موقع پایگاه او در هارلم^[۲۶] بود. [در] اولین سفری هم که کاسترو برای رفتن به سازمان ملل به آمریکا رفت، به محله هارلم نیویورک رفت و به جای هتل شب پیش سیاه‌ها خوابید. محله هارلم یک محله جدی بود و دو مشخصه داشت: یکی بسکتبال آن بود که شاخص‌ترین بسکتبالیست‌های سیاه امریکا مثل کریم عبدالجبار در هارلم بودند. یک وجه آن هم وجه مبارزاتی بود. اینکه لوترکینگ سیاه‌ها را کاملا بسیج کرد و در ۱۹۶۸ ـ‌در همین دوران‌ـ او را ترور کردند، او شهید شد و بسیار محبوب‌تر از دوران حیاتش شد.
در همین سالی که لوترکینگ ترور شد، اتفاق دیگری در المپیک مکزیک افتاد؛ تیم یا کاروان آمریکا به المپیک رفت. آمریکایی‌ها هم که در دو میدانی سرآمد بودند. در دوی ۲۰۰ متر تومی اسمیت^[۲۷] که اول شد و جان کارلوس^[۲۸] سوم شد، از قبل با هم هماهنگ کرده بودند که وقتی روی سکو رفتند، [اعتراض کنند]. مشتشان که سیاه بود، چهره‌شان هم سیاه بود، گرمکن‌شان هم سبز یشمی مایل به سیاه پوشیده بودند، دستکش سیاه هم سرشان گذاشته بودند، رفتند بالای سکو اعتراض کردند. بلافاصله بعد از آنها چهار نفر که تیم دوی چهار در صد متر امدادی آمریکایی‌ها را تشکیل می‌دادند، روی سکو همین کار را کردند. آن دو نفر و این چهار نفر را از دهکده اخراج کردند. آن موقع رئیس کمیته ملی المپیک، اوری برانج^[۲۹]آمریکایی بود. بعد دیگر از اردوی آمریکایی‌ها، چه سفید و چه سیاه طوماری امضا شد که مرگ بر اوری برانج، ریس سفیدپوست آمریکاییِ کمیته ملیِ المپیک. این‌که المپیک مکزیک جبهه مبارزات سیاهان را در آمریکا خیلی تقویت کرد. بنابراین مبارزه و اعتراض سیاهان جدی بود.

پرچم دانشجویی: کره جنوبی، فرانسه، ترکیه، امریکا

آن موقع بر خلاف الان که دیگر در جهان جنبش دانشجویی مفهومی ندارد و احزاب همه بار مبارزات سیاسی‌ـ‌اجتماعی و اصناف اجتماعی را بر عهده دارند، آن موقع چون در کشورهایی مثل کشور ما ـ‌البته در کشور ما الان هم همین‌طور است‌ـ نه حزبی و نه صنفی وجود نداشت، فقط می‌ماند دانشگاه و دانشگاه هم بانگ جرس و حامل بیداری بود. [جنبش دانشجویی در] کره جنوبی، قبل و بعد از پارک‌چونک هی و زمان او که کسی مثل شاه در ایران خودمان بود، جنبش بسیار پرتوانی بود. پارک‌چونک هی جنبش دانشجویی را در ابتدای دهه ۷۰ ـ‌همین دورانی که از آن صحبت می‌کنیم‌ـ خونین کرد.
در فرانسه هم حرکت تاریخی اعتراض ‌دانشجویی ۱۹۶۸ پاریس شکل گرفت که دانشجویان تقریبا کل پاریس را در دست خودشان گرفتند. ترکیه در دهه ۶۰ تا اوایل دهه ۷۰ جنبش دانشجویی پرتوانی داشت، ژنرال‌ها آنجا قوی بودند و این جنبش ضدژنرال‌ها بود. در آمریکا هم بخشی از جنبش دانشجویی به جنبش سیاه‌ها پیوست و بخش مهم‌تر جنبش دانشجویی آمریکا به جنبش ضدجنگ پیوست.

جنبش ضدجنگ: بیرون و درون امریکا

 جنبش ضدجنگ هم در بیرون آمریکا و هم در درون آمریکا و بسیار قوی بود و به صف ورزشکاران و هنرمندان هم کشید. مثلا یک بوکسور که قهرمان سنگین‌وزن جهان بود، کاسیوس کلی بود که بعد مسلمان شد و محمدعلی کلی شد، از رفتن به سربازی امتناع کرد، زندانش کردند و آمریکایی‌ها مقام قهرمانی جهان را هم از او گرفتند. او در تشعشع جنبش ضدجنگ خیلی موثر بود. بخشی از هنرمندان هم به آن پیوستند مثل خانواده فوندا که هنری فوندا که پدر بود و جین فوندا دخترش که هر دو هنرپیشنه بودند، به جنبش ضدجنگ پیوستند. خانم جین فوندا آن زمان شاید ۶۵-۲۵ سالش بود، الان شصت و چند سالش است. آن موقع اصلا از آمریکا به کمپ ویت‌کنگ‌ها رفت و مدتی در ویتنام بود و در میان سربازهای آمریکایی هم می‌رفت و در کمپ سربازان آمریکایی تبلیغ ضدجنگ می‌کرد. جنبش ضدجنگ در بیرون آمریکا و مخصوصا در درون آمریکا بسیار قوی بود.

راه رشد غیرسرمایه‌داری: لیبی، سوریه، الجزایر

حالا اگر بخواهیم از منظر اقتصادی هم نمای جهان را نگاه کنیم، آن زمان راهی به اسم راه رشد غیرسرمایه‌داری باز شد که کشورهایی مثل لیبی، سوریه و الجزایر و کشورهایی که بیشتر در کمپ شوروی بودند، این راه را پیش گرفتند. راه رشد غیرسرمایه‌داری چند مشخصه داشت؛ این بود که طبیعتا اجازه رشد به بخش خصوصی و جریان صاحب تملک ابزار خصوصی نمی‌دادند و یا کمتر می‌دادند. دولت محور اقتصاد و توسعه بود و به تجارت بین‌الملل با کمپ اروپای شرقی پیوند داشتند. راه رشد غیرسرمایه‌داری بعدا به بخش گسترده‌ای از آفریقا و بخشی از آسیای خودمان کشیده شد.

زردهای سرخ¬ جنبش صدها گل، حضور در همه جهان

اما چین هم همچنان که صحبت شد، ۸۰۰ میلیون جمعیت داشت، انقلاب نسبتا موفقی بود و توانسته بود مساله سواد و نان را توانسته بود حل کند، سازمان‌دهی اجتماعی‌ـ‌اقتصادی را توانسته بود حل کند و آرام‌آرام داشت سری از بین سرها در می‌آورد. در خود چین نیمه دهه ۶۰، همین دورانی که داریم از آن صحبت می‌کنیم، مائو حرکتی راه انداخت به اسم جنبش صدها گل، که مضمونش این بود که بگذار صدها گل شکوفان شود. از دل جنبش صدها گل، انقلاب فرهنگی را به‌وجود آوردند و به نوعی از دل جنبش صدها گل و انقلاب فرهنگی تسویه جریان شبه‌لیبرال در حزب کمونیست چین مدنظر بود که این اتفاق هم افتاد. بعدا هم خانم مائو با سه نفر دیگر که به گرو‌ه‌ چهارنفره معروف شدند، ادامه‌دهنده جریان انقلاب فرهنگی بودند که بعدا دستگیر شدند و در دهه ۸۰ چین که لیبرال‌ها سرکار آمدند، محاکمه شدند.
در همین دوران که از آن داریم صحبت می‌کنیم، سال‌های ۷۱ تا ۷۲ [میلادی] یخ روابط چین و آمریکا با سفر کسینجر به پکن شکست، رابطه دیپلماتیک بین چین و آمریکا برقرار شد. قبل از آن تیم پینگ‌پنگ آمریکا به چین رفت و تیم پینگ‌پنگ چین هم به آمریکا رفت و شد دیپلماسی زمین سبز و توپ سفید. بعد از چراغ سبز آمریکایی‌ها، چینی‌ها به عضویت همه مجامع بین‌المللی در آمدند؛ صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و کمیته المپیک و فدراسیون‌ها.
چینی‌ها آن موقع قهرمانان برجسته‌ای داشتند، مثلا نی‌چی‌چین^[۳۰] پرنده ارتفاع بود، رکورد او ۲.۲۹ بود که از رکورد همه مثلا والری برومل^[۳۱]روسی هم بالاتر بود اما چون عضو فدراسیون بین‌المللی نبودند، رکوردهایشان را قبول نمی‌کردند یا بعضی از وزنه‌بردارهایشان هم همینطور بودند. اما چینی‌ها برای اولین بار به بازی‌های آسیایی۱۳۵۳ در تهران و بعد هم بازی‌های المپیک ۱۹۷۶ مونترال کانادا آمدند.

***

 این نمای جهان بود؛ دفاع رزمنده حماسی، یک نبرد تاریخی، رهیافت‌های انقلابی، مقاومت‌های نژادی، پرچم دانشجویی، جنبش ضدجنگ، راه رشد غیرسرمایه‌داری و زردهای سرخ.
حالا در این جهان اتفاقات اقتصادی‌ـ‌اجتماعی هم الا ماشاالله می‌افتاد. رقابت فضایی، تسخیر فضا، خرداد سال ۱۳۴۸ خودمان بود که ۱۹۶۹ آپولو ۱۱ به هوا رفت و آن سه نفر معروف که اول هم نیل آرمسترانگ^[۳۲] بود به سطح ماه پا گذاشتند و جهان در زمینه علم و پیشرفت هم توقف نمی‌کرد.
 ما چون نه می‌رسیم و نه می‌توانیم که جهان را از مناظر مختلف ببینیم، این منظر،‌ منظر سیاسی، اقتصاد سیاسی و مبارزاتی و تشکیلاتی جهان بود.

استیصال امریکائی

یک اتفاق مهم در اینجا رخ داد، بعدا که به ایران می‌آییم با آن کار جدی داریم. اتفاق مهم این بود که آمریکایی‌ها در همه‌جای جهان به‌خصوص در ویتنام درگیر شده بودند. در ویتنام بعد از اینکه فرانسوی‌‌‌ها شکست خوردند، آمریکا مجبور شد ۱۰ سال در آنجا بایستد. برایش هم حالت حیثیتی داشت چون دیگر رهبر جهان سرمایه‌داریِ بعد از جنگ شده بود. بعد از جنگ اروپایی‌ها امکان جنگیدن و سازوکار امپریالیسم کهن سوار کردن را در هیچ‌جا نداشتند، لذا آمریکا‌ رفت. آمریکایی‌ها رفتند و تا [سال] ۷۵ [میلادی] در آنجا گیر افتادند و به استیصال رسیدند، مستهلک شده بودند و منفور هم بودند. فرض کنید فرمانده جنگ ویتنام ژنرالی به اسم وست‌مورلند^[۳۳] بود که قد و قامت رشیدی داشت و همیشه پشت جیپ می‌نشست و تصاویرش را در تلویزیون ایران زیاد نشان می‌دادند. وست‌مورلند منفورترین بشرِ جهانِ آن موقع بود و همه آن زمان نسبت به او کینه داشتند. بعد هم از نیکسون و اینها [نفرت داشتند].

 

تدبیر امریکائی: بگذار دیگران به جای ما بجنگند

 [آمریکایی‌ها] هم به استیصال رسیدند، هم حیثیتی در جهان نداشتند و انگشت سبابه جنبش رادیکال جهان به سمت جمهوری‌خواهان آمریکا بود،‌[در نتیجه] ناشی از این استیصال به یک تدبیر رسیدند؛ در ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ نیکسون، رییس جمهور و کیسینجر،‌ وزیر امور خارجه که مغز متفکر،‌ هارواردی و تیپ تئوریک و سیاسی بود، در جزیره‌ای به اسم گوام نشستی داشتند و به یک جمع‌بندی تاریخی رسیدند که مضمونش همین جمله شد: ‍«بگذار دیگران به جای ما بجنگند». [این جمع‌بندی] محصول استیصال بود و تحلیل‌شان هم درست بود که ما الی ماشاالله با همه جهان درافتاده‌ایم و به اندازه کافی هم مستهلک شده‌ایم و امکان اینکه بخواهیم کماکان پلیس جهان واقع شویم را نداریم. به این رسیدند که در مناطق مختلف متحدانی را پیدا کنیم که قابلیت داشته باشند به جای ما بجنگند. در ایران این «بگذار دیگران به جای ما بجنگند»، توسط نیروهای قبل از انقلاب به «ژاندارم منطقه» مصطلح شد. یعنی گفتند هر منطقه را بگردیم و یک پاسدار کیفی پیدا کنیم که اگر اتفاقی افتاد به جای اینکه ما وارد شویم،‌ آن پاسدار کیفی ایفای نقش کند. جاهای مختلف جهان پاسدار کیفی گماردند، در منطقه‌ی ما در سفر خرداد ۵۱ یا ژوئن ۷۲ که نیکسون و کیسینجر با یک هیات گسترده به ایران آمدند، مسوولیت و حفاظت منطقه را به شخص شاه و رژیم ایران دادند و اصطلاحا ایران ژاندارم منطقه خودمان شد. دیگر آن زمان آمریکا می‌خواست جنبش چپ ظفار را سرکوب کند، فرماندهی با انگلستان و آمریکا بود، نیروی عمل‌کننده ایران بود و آن موقع ـ‌جلسات بعد می‌رسیم‌ـ بخشی از سربازان وظیفه را به ظفار فرستادند. لذا این تدبیر آمریکایی در جزیره گوام که در دوران اوج استیصال آمریکایی‌ها بود، [موجب] تقسیم‌کار سیاسی‌ـ‌اقتصادی در کل جهان شد و بخشی از مسوولیت را به پاکستان، بخشی را به برزیل، ایران و کره جنوبی دادند و این [تقسیم‌کار] محصول این فضا بود.

یک دیدگاه تئوریک

آخرین بحث در همین دوران از آغاز یا دقیق‌تر بگوییم نیمه دهه ۶۰؛ یک دیدگاه تئوریک توسط چینی‌ها آمد. مائو تیپ چندوجهه بود، اهل فکر و اندیشه بود، مثلا در بحث تضاد خیلی به اصول دیالکتیک مارکسیست‌های سنتی اروپای غربی یا شوروی  بسنده نکرد. خودش بحثی دارد، بحث تضاد مائو؛ که در ایران هم نیروهای سیاسی و حتی بخشی از مذهبی‌ها از آن خیلی استفاده کردند. واضع یک نظریه تضاد بود و به فونداسیون چهار اصل دیالکتیک بسنده نکرد و خودش به آن تبصره‌هایی زد. در تبیین جهان سیاسی هم ذهنش فعال بود و تیپ تشکیلاتی و سازمان‌ده و چندوجهه بود.

تز سه جهان

 [مائو] در این دوران آمد و دو گریز تئوریک زد؛ تز سه جهان را داد، که یک جهان، جهان امپریالیسم، یک جهان، جهان سوسیالیسم است و یک جهان هم وجود دارد که قابلیت‌های ویژه خودش را دارد. یعنی همان انگاره‌ای را که در ایران مرحوم خلیل ملکی داشت، مائو آن را فرمولیزه‌تر و جدی‌تر کرد و به آن پر و بال بیشتری داد. در ایران هم بخشی بودند که به سه‌جهانی معروف شدند، در جهان هم بعضی‌ها سه‌جهانی بودند. در ایران هم، مثلا این جریان پیکاری‌ها که از دل مجاهدین درآمدند، تقریبا سه‌جهانی بودند.

سوسیال امپریالیسم 

مائو در جُوفِ تز سه‌جهان یک گریز تئوریک‌ـ‌سیاسی ‌هم زد؛ سوسیال‌امپریالیسم. آن موقع برای شوروی خوش‌آیند نبود که چین در مقالبش قطب بشود، اما چین راه بومی خودش را رفت. چین کارگری نداشت که مبارزه پرولتری راه بیاندازد، بافت اصلی اقتصادی‌ـ‌اجتماعی چین فلاحتی بوذ و صنعت تازه شکل گرفته بود و کاملا فرودستِ کشاورزی بود. لذا چینی‌ها برخلاف شوروی در انتخابِ تاریخیِ طبقه به دهقانان روی آوردند. تقریبا می‌شود گفت که در نقطه مقابل شوروی قرار گرفتند که برایش خوشایند نبود. چینی‌ها در دهه ۶۰ تا اول دهه ۷۰ خودشان به قطب تبدیل شده بودند. مائو در این کشاکش شوروی را نقد کرد و به شوروی واژه مرکب سوسیال‌امپریالیست را اطلاق کرد. به این مفهوم که شما سوسیالیست هستید ولی مناسبات با پیرامون و کمپ خودتان،‌ مناسبات امپریالیستی است و همان فورمولاسیونی را که آمریکایی‌ها در کمپ خودشان با پیرامونشان برقرار کرده‌اند، شما هم به نوعی با کمپ خودتان مثلا کشوری مثل کوبا یا کشورهای اروپای شرقی برقرار کرده‌اید. پس مائو در دوران خودش نقش تئوریک ایفا کرد.
اگر بخواهیم [بحث] جهان را جمع کنیم، جهان در آن دوران چند ویژگی داشت؛ یک وجه آن کورانی و غلیانی بود. تدابیر، تدابیر رادیکالی بود. وجه بعدی اینکه نیروهای مبارز در وضعیت تعیین‌تکلیف از مناظر مختلف، با جهان، با منطقه با کشورشان، با نیروهای حاکم و … قرار داشتند. وجه بعدی این بود که نیروها باور داشتند که امکان و توان تغییر جهان و پیرامون خود را دارند و وجه آخر هم امیدهای ایدئولوژیک‌ـ‌تاریخی بود که نیروهای مبارز در آن زمان داشتند.
ان‌شاالله در پرتو این شماتیک از جهان به سراغ ایران خودمان و تحولات تاریخی خاص میهن خودمان می‌رویم.