آنچه در پی می‌آید گزارش میانی یکی از پژوهش‌های صورت‌گرفته توسط خانه‌ی نواندیش به سرپرستی شهید هدی صابر است. این پژوهش که در سال ۱۳۸۵-۱۳۸۴ صورت گرفته، به موضوع «نهادهای خدمت رسان(وقفی و غیر وقفی)» اختصاص دارد. در انجام این پژوهش ۶۰ مصاحبه با اساتید و پژوهشگران عرصه تاریخ اجتماعی ایران، بانیان و مدیران نهادهای خدمت رسان(وقفی و غیر وقفی)، مدیران دستگاههای اجرایی عرصه تامین و حمایت، مدیران سازمان اوقاف و صاحب نظران مبانی فقهی-حقوقی وقف انجام شده است. متن این گزارش را در ادامه می‌خوانیم.
گذر بر پیشینه و موقعیت و ظرفیت‌های امروزین نهادهای خدمت رسان در عرصه عمومی
(گزارش مرحله میانی)
پژوهش انجام شده توسط خانه پژوهش نواندیش به سرپرستی شهید هدی صابر
مشخصات پژوهش:
تاریخ آغاز پژوهش: ۱۳۸۴/۹/۱۵
تاریخ پایان پژوهش: ۱۳۸۵/۹/۱۵
زمان ارائه گزارش مرحله میانی پژوهش: ۱۳۸۵/۱۲/۱۵
تعهدات مندرج در قرارداد، در سرآمد زمان پژوهش
۱- انجام ۶۰ مصاحبه با:
– اساتید و پژوهشگران عرصه تاریخ اجتماعی ایران
– بانیان و مدیران نهادهای خدمت رسان(وقفی و غیر وقفی)
– مدیران دستگاههای اجرایی عرصه تامین و حمایت
– مدیران سازمان اوقاف
– صاحب نظران مبانی فقهی-حقوقی وقف
۲- پردازش و تنقیح متن مصاحبه‌ها
۳- فیش برداری از مکتوبات
تعهدات مرحله میانی پژوهش
- انجام ۳۰ مورد مصاحبه
- اتمام فیش برداری از مکتوبات
وضعیت پیشرفت کار
- انجام ۹۸ جلسه گفتگو، منجر به انجام ۳۰ مصاحبه
مدت زمان متوسط مصاحبه ها: ۱۱۰ دقیقه
۲۵ مصاحبه در یک جلسه
۴ مصاحبه در دوجلسه
۱ مصاحبه در چهار جلسه
- اتمام فیش برداری از منابع مکتوب شامل:
– کتاب
– نشریه
- تهیه فهرست مقالات و پایان نامه‌ها
- نسخه برداری از مقالات کیفی
فروض آغازین پژوهش
- قابل توجه بودن ظرفیت تاریخی و کنونی نهادهای خدمت رسان در عرصه عمومی
- وجود ساز و کارهای (مدیریتی ، تامین منابع مالی، جذب نیروی انسانی) بومی قابل کشف در نهادهای خدمت رسان عرصه عمومی
حدسهای مبتنی بر فروض
- بانیان نهادهای خدمت رسان، عموما برخوردار از انگیزه‌های مذهبی و انسانی، پی‌گیر برای تحقق ایده‌های نخستین، پر ارتباط و خالق امکان و حامل دستاوردند.
- نهادهای سنتی خدمت رسان با چالشهای تاریخی خاص خود و نهادهای نوین با چالشهای اجتماعی خاص خود مواجهند.
- تعامل کارآ و مطلوبی میان دستگاههای اجرایی عرصه تأمین و حمایت و نهادهای خدمت رسان موجود نیست.
پرسش‌های مرتبط با حدس‌ها:
از:
- اساتید و پژوهشگران عرصه تاریخ اجتماعی ایران
- بانیان و مدیران نهادهای خدمت رسان(وقفی و غیر وقفی)
- مدیران دستگاههای اجرایی عرصه تأمین و حمایت
- مدیران سازمان اوقاف
- صاحب نظران مبانی فقهی-حقوقی وقف
چارچوب پرسشها از اساتید و پژوهشگران عرصه تاریخ اجتماعی
- ترسیم شرایط عمومی دوره
- ویژگیهای اجتماعی دوره
- نهاد قدرت و خدمات اجتماعی
- خدمت‌رسانی‌ها در عرصه عمومی
- جایگاه نهاد وقف
- خدمات اجتماعی ناشی از موقوفات
- •واقفان شاخص
چارچوب پرسشها از بانیان و مدیران نهادهای خدمت رسان
- معرفی شخصی و توضیح سیر فعالیتهای اجتماعی
- ضرورتها و دغدغه‌های نخستین احداث
- امکانات اولیه در زمان احداث
- شرح وظائف تعریف شده
- الگوی مدیریتی و نوع سازماندهی
- منابع تجهیز مالی
- چگونگی پیوند با نیروهای داوطلب و متخصص
- روند و شیوه‌های اعتماد سازی
- سیر گسترش و تعدد فعالیتها و توسعه فیزیکی و سازمانی
- نوع تعامل با دستگاههای اجرایی و نهادهای دولتی
- چالشها
- دستاوردهای فعالیت
- چشم انداز ادامه فعالیت
- تحلیل از ظرفیت عرصه عمومی در حوزه خدمت رسانی اجتماعی
- الگوی پیشنهادی مناسبات دولت با نهادهای خدمت رسان در عرصه عمومی
معیارهای انتخاب
نهادهای خدمت‌رسان با پیشینه طولانی مدت:
- قدمت
- استمرار
- گسترش
- هویت
- سازمان یافتگی
- سلامت
نهادهای نوین خدمت‌رسان:
- مدیریت بسامان
- ایده‌پردازی
- احرازهویت
- نوروشی
- سلامت
چارچوب پرسشها از مدیران وکارشناسان دستگاههای اجرایی
- درک و دریافتهای کلانِ محصول تجارب اجرایی ازظرفیت نهادهای خدمت‌رسان.
- طبقه‌بندی نهادهای خدمت‌رسان عرصه عمومی با سنجه‌های ایده‌پردازی، نوروشی و مدیریتی.
- آسیب‌شناسی نهادهای خدمت‌رسان سنتی و نوین.
- نقد مناسبات کنونی دستگاهای اجرایی و نهادها.
- الگوی مطلوب تعامل – همکاری و الزامات آن.
چارچوب پرسشها از مدیران سازمان اوقاف
- پیشینه تاریخی وقف در استان به چه تاریخی باز می‌گردد؟
- برجسته‌ترین و پر رونق‌ترین دوران وقف در استان، کدام دوره تاریخی است؟
- نهاد متولی موقوفات در استان در چه زمانی شکل گرفت؟
- مهمترین و پر تعدادترین موضوعات مورد وقف در استان
- پراکندگی جغرافیایی موقوفات در استان
- مشکلات و چالشهای وقف در دوران مدیریت
- آیا نمونه‌های نوین وقف در استان مشاهده می‌شود؟
- تمهیدات سازمان اوقاف برای گسترش وقف و نوگرایی وقف
چارچوب پرسشها از صاحبنظران مبانی فقهی ـ حقوقی وقف
- تحلیل پیشینه و موقع کنونی وقف در ایران
- آسیب‌شناسی وقف در دهه‌های اخیر
- اندیشه برای نوسازی وقف
- تمهید برای گذر از «حمایت فردی» به«منافع اجتماعی» در موضوع موقوفات
- ظرفیت اجتهاد برای تخصیص وجوه به مسائل مستحدثه
درک و دریافتهای مرحله‌ای
- نهادهای سنتی و نوین خدمت‌رسان، از توان و نظام جذب – تخصیص قابل اعتنایی برخوردارند.
- نهادهای سنتی خدمت‌رسان، جالب اعتماد اجتماعی و نهادهای نوین خدمت‌رسان، در مسیر اعتمادسازی گام‌برمی‌دارند.
- سطوح میانی جامعه ایران درچارچوب هیأت امناء و هیأت مدیره نهادهای سنتی، الگوی مدارا‌همگرایی مطلوبی رانمایان کرده‌اند. همین لایه‌ها در بدنه نهادهای نوین نیز به‌طور نسبی موفق ظاهرشده‌اند.
- نهادهای خدمت‌رسان خصوصاً نهادهای سنتی، باعنایت به چالشهای دیگر منزل‌گاه‌های اجتماعی(احزاب، اصناف، شوراها، مطبوعات و …) ازمعدود کانون‌های جاذب ظرفیت‌های اجتماعی و نیز امن‌ترین آن‌ها محسوب می‌شوند.
- اصلاح بخشی از موارد تخصیص سنتی (اطعام، خرده مستمری، خرده کمک جنسی) و هدایت منابع آن به سمت آموزش حرفه و اشتغال، ضرورتی محسوس است.
- شواهدی از کاربست روش‌های نو وتکنیک‌های جدید در نهادهای خدمت‌رسان هویداست.
- عرصه خدمت‌رسانی غیر وقفی، فعال‌تر و جاذب‌تر از عرصه خدمت‌رسانی ناشی از وقف است.
- عرصه وقف با چالش اصلی عدم اعتمادِ ناشی ازسمت‌گیری دولتی، تصاحب و نام‌زدایی مواجه است.
- مستقل از ضرورت اعتمادسازی، ضرورت نوسازی وقف نیز، قابل عنایت است.
- موضوعات نو در عرصه وقف، نشانگروجودظرفیت برای نوسازی و تحول درکاربری‌هاست.
- نهادهای خدمت‌رسان ازحمایت‌های لازم و پایدار دستگاههای اجرایی برخوردار نیستند.
- باعنایت به :
– روند رشد جمعیت
– مجموعه مسائل نوپدیداجتماعی
– پرمخاطره بودن نسل‌های جدید جمعیتی
– کارآیی نهادهای خدمت‌رسان
– کم‌کارآیی و سنگینی دستگاههای اجرایی و دوری آن‌ها ازایده‌پردازی و نوروشی
دستیابی به الگوی کارشناسی شده تعامل دستگاههای اجرایی در موضع تصدی‌حمایت و نهادهای خدمت‌رسان در موضع ایده‌اجرا، ضروری است.
